Από την Ισπανία μας έρχεται άλλη μία πατέντα για το πως το κράτος ψάχνει πάντα να βρει έναν τρόπο να δέσει τους πολίτες του. Η απαγόρευση ανάληψης μετρητών στην Ισπανία, που επιβάλλει ειδοποίηση της εφορίας για ποσά άνω των 3.000 ευρώ και πρόστιμα έως 150.000 ευρώ, αποτελεί, μια κατάφωρη προσπάθεια για να υπονομευτεί η ατομική ελευθερία με πρόσχημα την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Το κράτος, αντί να περιορίσει τη δική του υπερτροφική εξουσία, επιλέγει να παρακολουθεί κάθε οικονομική κίνηση των πολιτών, θυσιάζοντας την ιδιωτικότητα και την αυτονομία στο βωμό της γραφειοκρατικής επιτήρησης. Η ελευθερία απαιτεί αυτοδιαχείριση, όχι κρατικούς περιορισμούς. Η εμπειρία διδάσκει ότι τέτοια μέτρα σπάνια περιορίζονται στον αρχικό τους σκοπό· γίνονται εργαλεία ελέγχου, όπως ακριβώς οι υπερβολικές ρυθμίσεις οδηγούν σε συγκέντρωση εξουσίας. Η ελευθερία δεν είναι αφηρημένη ιδέα – είναι η ικανότητα να διαχειρίζεσαι τη ζωή σου χωρίς το κράτος να σου κρατά το χέρι ή, χειρότερα, να σου δένει τα χέρια.
«Η ελευθερία δεν είναι δωρεάν. Πληρώνεται με την επαγρύπνηση και την ευθύνη κάθε πολίτη», έλεγε ο Thomas Sowell. Η απαγόρευση ανάληψης μετρητών χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση της εφορίας δεν είναι ένα απλό γραφειοκρατικό μέτρο – είναι μια ύπουλη επίθεση στην καρδιά της ελευθερίας. Παρουσιάζεται ως λύση για τη φοροδιαφυγή ή το ξέπλυμα χρήματος, αλλά ανοίγει την πόρτα σε έναν κόσμο επιτήρησης και ελέγχου, που θυμίζει τις δυστοπίες του 1984 του George Orwell, του Brave New World του Aldous Huxley και του Atlas Shrugged της Ayn Rand. Όπως ο Carl Jung μας προειδοποίησε, η σκιά της εξουσίας κρύβεται στις λεπτομέρειες των φαινομενικά αθώων πολιτικών. Με παραδείγματα από απολυταρχικά καθεστώτα, την εκτροπή στη Ρουμανία και άλλες περιπτώσεις όπου η λαϊκή βούληση αλλοιώνεται από τις ελίτ, αξίζει να παρατηρήσουμε πώς τέτοιες πολιτικές, απειλούν την ιδιωτικότητα, την αυτονομία και τη δημοκρατία.
Η απαγόρευση ανάληψης μετρητών διαβρώνει την ιδιωτικότητα και την αυτονομία. Όταν το κράτος απαιτεί να γνωρίζει κάθε οικονομική κίνηση, δεν ζητά διαφάνεια – σου κλέβει την ελευθερία να ζεις χωρίς το αδιάκριτο βλέμμα του. Στο 1984, ο Orwell περιγράφει έναν κόσμο όπου ο Μεγάλος Αδελφός παρακολουθεί κάθε πτυχή της ζωής. Η τηλεοθόνη στο σπίτι του Winston Smith καταγράφει κάθε του κίνηση, κάθε του λέξη, εξαλείφοντας κάθε έννοια ιδιωτικότητας. Η υποχρεωτική ειδοποίηση της εφορίας για αναλήψεις είναι ένα σύγχρονο ισοδύναμο: κάθε συναλλαγή καταγράφεται, κάθε απόφαση κρίνεται. Είναι σαν να έχεις έναν γραφειοκράτη να εξετάζει κάθε σου κίνηση, από το πού ψωνίζεις μέχρι το πώς ζεις. Ακόμα χειρότερα, όπως ο Winston ανακαλύπτει ότι το Κόμμα ελέγχει ακόμα και τις σκέψεις μέσω της «αστυνομίας σκέψης», έτσι και η οικονομική επιτήρηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιορίσει όχι μόνο τις πράξεις αλλά και τις προθέσεις σου.
Η οικονομική αυτονομία είναι εξίσου κρίσιμη. Στο Atlas Shrugged, η Ayn Rand δείχνει πώς η υπερβολική κρατική παρέμβαση πνίγει την ατομική πρωτοβουλία. Όταν η Dagny Taggart παλεύει να κρατήσει ζωντανή την Taggart Transcontinental ενάντια σε γραφειοκρατικούς περιορισμούς, βλέπουμε την απογοήτευση ενός ανθρώπου που η ελευθερία του να δημιουργήσει καταπνίγεται. Όταν δεν μπορείς να διαχειριστείς ελεύθερα τα χρήματά σου, χάνεις την ικανότητα να παίρνεις αποφάσεις, να καινοτομείς, να αντιστέκεσαι.
Στο Brave New World, ο Huxley περιγράφει μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι είναι «ελεύθεροι» μόνο επειδή δεν συνειδητοποιούν τη σκλαβιά τους. Ο John the Savage, αντιμέτωπος με την αποστειρωμένη ευτυχία του Κράτους, φωνάζει για το δικαίωμα να πονά, να αποτυγχάνει, να είναι άνθρωπος. Οι περιορισμοί στις αναλήψεις λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο: σου δίνουν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας, ενώ σε δένουν με αόρατες αλυσίδες, στερώντας σου το δικαίωμα να ζεις αυθεντικά.
Η ιστορία μας δείχνει τι συμβαίνει όταν η εξουσία μένει ανεξέλεγκτη. Στη Σοβιετική Ένωση, το κράτος έλεγχε κάθε συναλλαγή μέσω της κεντρικής τράπεζας. Όσοι συναλλάσσονταν εκτός συστήματος, κατηγορούνταν για «αντεπαναστατική δραστηριότητα» και αντιμετώπιζαν διώξεις. Στη Βόρεια Κορέα, η πρόσβαση σε μετρητά περιορίζεται για να αποτραπεί κάθε ανεξάρτητη δραστηριότητα, κρατώντας τους πολίτες σε απόλυτη εξάρτηση. Στην Κίνα, το σύστημα κοινωνικής πιστοληπτικής αξιολόγησης παρακολουθεί κάθε συναλλαγή, δίνοντας βαθμούς υπακοής. Αν δεν συμμορφώνεσαι, χάνεις πρόσβαση σε υπηρεσίες. Αυτά δείχνουν ότι ο έλεγχος των χρημάτων είναι ζήτημα εξουσίας, όχι οικονομίας.
Η εκτροπή στη Ρουμανία το 2024 αποκαλύπτει πώς οι ελίτ αλλοιώνουν τη λαϊκή βούληση. Όταν ο ανεξάρτητος υποψήφιος Călin Georgescu κέρδισε τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, το Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωσε τις εκλογές, επικαλούμενο ασαφείς κατηγορίες για «ρωσική παρέμβαση» χωρίς στοιχεία. Οι μαζικές διαδηλώσεις που ακολούθησαν ήταν η κραυγή ενός λαού που ένιωσε προδομένος. Παρόμοια, στη Βολιβία το 2019, η νίκη του Evo Morales στις εκλογές αμφισβητήθηκε από την αντιπολίτευση και διεθνείς οργανισμούς με κατηγορίες για νοθεία. Η πίεση από τις ελίτ οδήγησε στην ανατροπή του, αγνοώντας την ψήφο εκατομμυρίων. Στην Τουρκία το 2019, οι δημοτικές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη ακυρώθηκαν όταν ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης κέρδισε, με το κυβερνών κόμμα να επικαλείται «παρατυπίες». Στη Βενεζουέλα, οι εκλογές του 2018 χαρακτηρίστηκαν από εκτεταμένες κατηγορίες για χειραγώγηση, με το καθεστώς Maduro να παραμένει στην εξουσία παρά τη διεθνή κατακραυγή και τις αποδείξεις παραβιάσεων. Στην Αίγυπτο το 2013, η εκλεγμένη κυβέρνηση του Mohamed Morsi ανατράπηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα, με την υποστήριξη ελίτ που θεωρούσαν τη λαϊκή επιλογή «απαράδεκτη». Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν πώς οι ελίτ χειραγωγούν ή ακυρώνουν τη δημοκρατική βούληση όταν δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους.
Η απαγόρευση ανάληψης μετρητών συνδέεται άμεσα με αυτές τις εκτροπές. Όταν οι πολίτες δεν έχουν ελεύθερη πρόσβαση στα χρήματά τους, η ικανότητά τους να αντισταθούν περιορίζεται. Οι διαδηλώσεις, η οργάνωση, η αντίσταση απαιτούν πόρους. Αν κάθε συναλλαγή παρακολουθείται, αν κάθε ανάληψη πρέπει να εγκριθεί, πώς θα υπερασπιστείς τη δημοκρατία; Στο 1984, η απόλυτη εξουσία του Κόμματος βασίζεται στην ικανότητά του να ελέγχει κάθε πτυχή της ζωής, από τα χρήματα μέχρι τις σκέψεις. Στο Atlas Shrugged, ο John Galt αρνείται να συμμετάσχει σε ένα σύστημα που καταστρέφει την ελευθερία, οδηγώντας σε κατάρρευση όσων εξαρτώνται από την καταπίεση. Στο Brave New World, η σταθερότητα του Κράτους εξασφαλίζεται μέσω της χειραγώγησης των επιθυμιών, κάτι που αντικατοπτρίζει τη σύγχρονη χρήση τεχνολογιών επιτήρησης για τον έλεγχο των συναλλαγών.
Ακούστε προσεκτικά, γιατί αυτό που διακυβεύεται είναι η ίδια σας η ύπαρξη. Η απαγόρευση ανάληψης μετρητών είναι μια δήλωση ότι δεν είσαι ικανός να διαχειριστείς τη ζωή σου. Είναι μια πρόσκληση να παραδώσεις την ελευθερία σου, να υποταχθείς. Όπως έλεγε ο Nietzsche, «ό,τι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό». Αλλά για να γίνεις πιο δυνατός, πρέπει να πολεμήσεις. Αναλάβετε την ευθύνη για την ελευθερία σας. Ενημερωθείτε, οργανωθείτε, απαιτήστε λογοδοσία. Η ιστορία – από τη Σοβιετική Ένωση μέχρι τη Ρουμανία, τη Βολιβία, την Τουρκία, τη Βενεζουέλα και την Αίγυπτο – δείχνει τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι μένουν σιωπηλοί. Τα έργα του Orwell, του Huxley, της Rand είναι προειδοποιήσεις. Αν δεν θέλεις να ζήσεις σε έναν κόσμο όπου κάθε κίνηση παρακολουθείται, όπου η ψήφος σου ακυρώνεται, σήκω και πολέμησε. Όχι με βία, αλλά με τη φωνή σου, με τη λογική σου, με την απόφαση να παραμείνεις ελεύθερος.
Η απαγόρευση ανάληψης μετρητών είναι μέρος ενός σχεδίου που υπονομεύει την ελευθερία. Τα μαθήματα από το 1984, το Brave New World και το Atlas Shrugged δείχνουν ότι η ελευθερία χάνεται σιγά-σιγά, μέσα από μικρές παραχωρήσεις. Τα απολυταρχικά καθεστώτα και οι περιπτώσεις αλλοίωσης της λαϊκής βούλησης, όπως στη Ρουμανία και αλλού, αποκαλύπτουν τι συμβαίνει όταν παραδίδουμε την εξουσία μας. Η μάχη για την ελευθερία δεν είναι εύκολη, αλλά είναι η μόνη που αξίζει. Πρέπει να σηκωθούμε, να υψώσουμε τη φωνή μας και να υπερασπιστούμε το δικαίωμά μας να ζούμε ως ελεύθεροι άνθρωποι.